Rodziny Empatyczne – duchowość i misja

Kim jesteśmy?

Jesteśmy wspólnotą, złożoną z wielu kilkunastoosobowych grup, funkcjonującą w ramach Kościoła rzymsko-katolickiego. Nazwa „Rodziny Empatyczne” ma podwójną wymowę: wskazuje, że nasze wspólnoty zrzeszają przede wszystkim rodziny, ale też poszczególne grupy same w sobie chcą być swego rodzaju rodzinami. Dlatego przynależą do nas rodziny i, na równych zasadach, osoby żyjące w jakiejkolwiek sytuacji osobistej, także księża i osoby konsekrowane. W przypadku małżeństw i par, dla przynależności nie jest konieczne aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty obojga stron związku, choć na pewno jest to bardzo wskazane.

Łączy nas pragnienie budowania pięknych, satysfakcjonujących relacji międzyosobowych. Wspólnie staramy się odkrywać czym jest miłość i uczyć się stosowania jej w praktyce. Odwołujemy się w tym do wiary w Boga, takiego jak On jest pojmowany w Kościele katolickim. Pozostajemy jednak otwarci na osoby innych wyznań chrześcijańskich, wyznawców innych religii, a także osoby niewierzące.

Nasza historia

W 2012 roku o. Mieczysław Łusiak SJ (katolicki ksiądz, jezuita), w prowadzonym przez siebie Domu Rekolekcyjnym „Oaza” w Suchej, niedaleko Bydgoszczy, zainicjował letnie rekolekcje dla rodzin. Specyfiką tych rekolekcji było połączenie Ewangelii Jezusa Chrystusa i nauczania Kościoła katolickiego ze współczesną wiedzą naukową w dziedzinie komunikacji interpersonalnej, zwłaszcza z koncepcji znanej jako Porozumienie bez Przemocy (Nonviolent Communication – w skrócie NVC) opracowanej przez amerykańskiego psychologa Marshalla Rosenberga.
Przez kolejne lata rekolekcje te cieszyły się coraz większym powodzeniem, co wynikało z pozytywnych owoców, jakich w swoim życiu rodzinnym doświadczali uczestnicy. W roku 2018 poprosili oni o. Mieczysława o pomoc we wdrożeniu praktyki regularnych spotkań dla małżeństw w małych grupach w miejscu zamieszkania. Motywowane było to tym, że wiedza i doświadczenie zdobywane raz do roku w ramach letnich rekolekcji nie wystarcza, aby skutecznie żyć tym w codzienności. Tym sposobem we wrześniu 2018 roku zawiązały się pierwsze grupy: dwie w Bydgoszczy i cztery w Trójmieście.
Z inicjatywy uczestników letnich rekolekcji z Warszawy, Łodzi i Wrocławia na przełomie lat 2019/2020 zawiązały się kolejne grupy w tych lokalizacjach. Dziś funkcjonuje już ponad pięćdziesiąt wspólnot podstawowych (ok. 15 osób każda) w wielu miastach całej Polski (Bydgoszcz, Trójmiasto, Wrocław, Łódź, Warszawa, Otwock, Piaseczno, Grodzisk Maz., Olsztyn, Tychy, Trzebnica, Toruń, Kraków, Chełmno, Poznań). Przygotowywane są kolejne osoby dla prowadzenia kolejnych grup w różnych częściach kraju.
Do tej pory wspólnota Rodzin Empatycznych funkcjonuje w Kościele w oparciu o misję zleconą o. Mieczysławowi Łusiakowi SJ przez jego przełożonych zakonnych. W związku z tym, że wspólnota Rodzin Empatycznych rozwija się dynamicznie, podjęte zostały pierwsze kroki w kierunku formalnego jej zatwierdzenia przez odpowiednie instytucje Kościoła katolickiego.

Nasza duchowość

Główną inspiracją do naszego duchowego rozwoju są słowa Jezusa Chrystusa:

Byłem głodny, a daliście Mi jeść; byłem spragniony, a daliście Mi pić; byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie; byłem nagi, a przyodzialiście Mnie; byłem chory, a odwiedziliście Mnie; byłem w więzieniu, a przyszliście do Mnie (Mt 25, 35n).

Słowa te mówią nam o Bogu, którego istotną cechą jest empatia, rozumiana jako widzenie ludzkich potrzeb i traktowanie ich jako wspólne dobro. Dla właściwego rozumienia i realizacji naszej duchowości niezbędne jest praktykowanie tak rozumianej empatii i zawężenie znaczenia terminu „potrzeby” do tego, czego każdy chce doświadczać, w określonych okolicznościach życia, a co wynika z naszej ludzkiej natury, stworzonej przez Boga. Pojmujemy potrzeby wyłącznie jako uniwersalne, naturalne wartości, wspólne dla wszystkich ludzi. Nie są one dla nas po prostu tym, na co w danej chwili mamy ochotę lub brakiem czegoś, ale pięknem wpisanym w życie człowieka, niezależnie od tego czy są zaspokojone czy nie. Są one też dla nas „miejscem” spotkania: z samym sobą, z drugim człowiekiem i z Bogiem. Uświadamiają nam one naszą współzależność jako Boży zamysł i są dla nas wspaniałym darem Boga, oraz najgłębszą motywacją ludzkich zachowań i postaw.
Wierząc, za św. Tomaszem z Akwinu, że łaska Boża buduje na naturze i uznając, że faktycznymi potrzebami człowieka jest tylko to, co wynika z jego natury, uznajemy, że praktyka empatii może ożywić nasz kontakt ze Słowem Bożym, nasze przeżywanie sakramentów, naszą modlitwę wspólnotową i osobistą, oraz w ogóle nasze życie duchowe.
We wspólnocie Rodzin Empatycznych pomagamy sobie wzajemnie w dążeniu do nieustannego praktykowania empatii. Jest to dla nas droga do skutecznego naśladowania miłości Boga i do zjednoczenia z Nim, który jest Odwieczną Wspólnotą Trzech Osób i trwałą Współzależnością.
Choć naturalną rzeczą jest dążenie do zaspokojenia potrzeb własnych i innych, to robimy to zawsze uwzględniając dostępne zasoby i realne możliwości w danej chwili i sytuacji. W doborze sposobów zaspokajania potrzeb inspirujemy się nauczaniem Chrystusa zawartym w Ewangelii i wskazaniami Kościoła katolickiego.

Owocem zaś Ducha jest: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie. Przeciw takim cnotom nie ma Prawa (Gal 5, 22-23).

Naszym doświadczeniem jest, że praktyka empatii, która jest najważniejszym elementem naszej duchowości, przynosi dokładnie takie same owoce, które św. Paweł nazywa owocami Ducha. Dlatego empatię uważamy za jedną z form manifestacji Ducha Świętego i traktujemy ją jako doświadczenie odnowy w tymże Duchu. Praktyka empatii jest dla nas przejawem nawrócenia się ku Bogu, który jest Miłością (zob. 1 J 4, 16).

Wy zatem, bracia, powołani zostaliście do wolności. Tylko nie [bierzcie] tej wolności jako zachęty do [hołdowania] ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni służcie sobie wzajemnie. Bo całe Prawo wypełnia się w tym jednym nakazie: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego (Gal 5, 13n).

Jako jeden z największych darów ofiarowanych nam przez Boga przyjmujemy wolność: zarówno towarzyszącą nam nieustannie wolność wyboru czynów, słów i myśli, jak i wolność od przywiązań do preferowanych przez siebie sposobów zaspokajania potrzeb. Wzajemnie wspieramy się w wybieraniu tego, co służy życiu, a więc nie krzywdzi nas samych lub innych. Chcemy pamiętać, że z danej nam przez Boga wolności wynika osobista odpowiedzialność każdego za dokonane wybory. Nie postrzegamy jednak wolności jako ciężaru; jest ona dla nas fundamentem miłości, której uczy nas Chrystus. Miłości bowiem nie można wymusić.

Więcej szczęścia jest w dawaniu aniżeli w braniu (Dz 20, 35).

Potrzebie dawania siebie innym chcemy nadać należne jej miejsce. Aby możliwe było spełnienie tej potrzeby chcemy karmić się tym co daje nam Bóg i otaczający nas ludzie. Nie jest bowiem możliwe, aby ktokolwiek mógł dać innym coś, czego wcześniej nie otrzymał.

Ważną dla nas inspiracją jest „Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie”, a zwłaszcza jej konkluzja:

Kto okazał się bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców?
Ten, który mu okazał miłosierdzie.
Jezus rzekł: Czyń podobnie (zob. Łk 10, 30-37).

Naszym doświadczeniem jest, że praktyka empatii czyni nas otwartymi na każdego człowieka, czyli bliźnim wszystkich. Dzięki kontaktowi na poziomie potrzeb, możemy doświadczyć braterstwa i bliskości z każdą osobą, zwłaszcza tą cierpiącą, wobec której aktualnie stajemy, bez względu na to, kim formalnie ona dla nas jest. Spotykamy się bowiem wówczas na płaszczyźnie, która jest wspólna wszystkim, bez względu na różnice co do wyznawanych wartości i preferowanych sposobów ich realizacji.

[Chrystus] bowiem jest naszym pokojem. On, który obie części [ludzkości] uczynił jednością, bo zburzył rozdzielający je mur – wrogość (Ef 2, 14).

Naszym założeniem jest, że wszyscy mamy takie same potrzeby, ale w konkretnych momentach naszego życia dochodzą do głosu tylko niektóre z nich i u każdego zapewne inne. Na tym tle dochodzi niekiedy do konfliktów. Uznajemy jednak, że konflikty tak naprawdę nie wynikają z doświadczenia odmiennych potrzeb, lecz wyłącznie z chęci narzucenia określonych strategii ich zaspokojenia. Naszym doświadczeniem jest, że jakkolwiek w danym momencie różne mogą być nasze potrzeby, zwykle udaje się znaleźć takie strategie działania, które pozwolą uwzględnić potrzeby wszystkich stron konfliktu. Dlatego empatia jest dla nas sposobem na efektywne przezwyciężanie konfliktów i różnych kryzysów relacji międzyludzkich. Dzieje się to nie drogą wyrzeczenia się potrzeb, lecz drogą dialogu, który dla nas jest poszukiwaniem strategii dających szanse zaopiekowania się potrzebami każdego w równym stopniu. Tak rozumiany dialog wymaga uwolnienia się od przywiązania do preferowanych sposobów zaspokajania potrzeb, czyli „zaparcia się siebie”, o czym mówi Jezus, np. w Mt 16, 24.
Praktykę empatii stosujemy dla budowania pokoju w naszych rodzinach, wspólnotach i środowiskach, ale pragniemy też dzielić się nią ze wszystkimi w Kościele i świecie. Posługę na rzecz pokoju i pojednania, w tym szczególnie na rzecz trwałości małżeństw, traktujemy jako naszą wspólnotową misję daną nam przez Boga i Kościół.

Niech nikt nie ma o sobie wyższego mniemania, niż należy, lecz niech sądzi o sobie trzeźwo – według miary, jaką Bóg każdemu w wierze wyznaczył. Jak bowiem w jednym ciele mamy wiele członków, a nie wszystkie członki spełniają tę samą czynność – podobnie wszyscy razem tworzymy jedno ciało w Chrystusie, a każdy z osobna jesteśmy nawzajem dla siebie członkami (Rz 12, 3b-5).
Gdy cierpi jeden członek, współcierpią wszystkie inne członki; podobnie gdy jednemu członkowi okazywane jest poszanowanie, współradują się wszystkie członki. Wy przeto jesteście Ciałem Chrystusa i poszczególnymi [Jego] członkami (1 Kor 12, 26n).

Dzięki empatii, która jest kluczowym elementem naszej duchowości, doświadczamy coraz intensywniej tej jedności, którą św. Paweł przedstawia jako „jedno ciało”. Trwanie w świadomości, że potrzeby każdego są tak samo ważne i że wszystkie one stanowią wspólne dobro, sprawia, że owo „jedno ciało” staje się dla nas coraz bardziej namacalną rzeczywistością. Dzieje się to przede wszystkim na poziomie naszych relacji małżeńskich i rodzinnych, ale również szerszych – na poziomie naszych małych grup, całej naszej wspólnoty Rodzin Empatycznych, wszystkich ochrzczonych w Chrystusie, a nawet całej ludzkości. Otaczając troską najpierw tych, wobec których podjęliśmy szczególne zobowiązania, chcemy trwać w otwartości na potrzeby każdego napotkanego człowieka. Dążymy do tego, aby nikt dla nas nie był obcy, a tym bardziej niepotrzebny. Poprzez kontakt z potrzebami każdego człowieka i poprzez troskę o ich zaspokojenie, chcemy aktywnie uczestniczyć w Jezusowej misji jednania wszystkich (zob. 2 Kor 5, 18n) i przeciwdziałania wykluczaniu kogokolwiek.

W każdym położeniu dziękujcie, taka jest bowiem wola Boża w Jezusie Chrystusie względem was (1 Tes 5, 18).

Niezmiernie ważną rzeczą jest dla nas praktykowanie wdzięczności, zarówno wtedy, gdy nasze potrzeby są zaspokojone, jak i wtedy, gdy aktualnie nie jest możliwa pełna ich realizacja. Pragniemy zawsze doceniać to, co jest i dziękować za to, co przynosi nam życie.

Szukać i znajdować Boga we wszystkim (św. Ignacy Loyola).

Ważną inspiracją naszego duchowego rozwoju są Ćwiczenia duchowe św. Ignacego Loyoli, a zwłaszcza zawarta w nich Kontemplacja pomocna do uzyskania miłości (ĆD nr 230nn), zwana popularnie Kontemplacją ad amorem. Znajdujemy tam słowa o miłości opartej na wzajemnym obdarowywaniu się i o Bogu mieszkającym w nas, by „dawać nam być, żyć, czuć i rozumieć”. To zachęca nas do ignacjańskiego „szukania i znajdowania Boga we wszystkim”, w tym również w ludzkich potrzebach.

Podstawowe zasady naszego wspólnotowego życia

Nasze wspólnotowe życie oparte jest przede wszystkim na regularnych (zwykle comiesięcznych) spotkaniach w małych grupach (12-15 osób), na których dzielimy się swoim życiem, z uwzględnieniem realizacji kolejnych Postanowień o życiu bez przemocy, sformułowanych przez trenerkę NVC Miki Kashtan i dostosowanych w swej formie i treści do wymogów naszej duchowości. Tych Postanowień jest 34 i my je nazywamy Postanowieniami o trwaniu w empatii. Spotkania odbywają się pod okiem odpowiednio przygotowanych opiekunów. Uzupełnieniem tej pracy nad Postanowieniami są fakultatywne, trwające tydzień, letnie rekolekcje i weekendowe skupienia. Nadto dbamy o praktykę modlitwy indywidualnej, rodzinnej i wspólnotowej. Pośród różnych form modlitwy szczególne znaczenie ma dla nas Empatyczny kontakt z życiem. Jest to forma modlitwy (medytacji) inspirowana tak zwanym Ignacjańskim rachunkiem sumienia. To co zalecił św. Ignacy Loyola uzupełniamy praktyką kontaktu ze swoimi potrzebami. Wielu z nas korzysta nadto z sakramentów Kościoła, które są z natury niezwykłym wsparciem w realizacji ewangelicznej miłości i w praktykowaniu empatii.
Choć korzystamy z tych wymienionych powyżej, jak i z wielu innych form osobistego i duchowego rozwoju, to jednak jedyną praktyką konieczną dla utrzymania przynależności do Rodzin Empatycznych jest regularne uczestnictwo w spotkaniach małych grup i dostosowanie się do reguł obowiązujących na tych spotkaniach.

Więcej informacji: www.rodzinyempatyczne.org